Het is het jaar 2016. Amerikaanse diplomaten nippen aan hun cuba libre op het dakterras van de ambassade te Havana. De zon schijnt, de ijsklontjes tinkelen in het glas, de zeewind aait over hun wangen, de meeuwen roepen, maar de stemming is bedrukt. Nu al de vierde gezant voelt zich niet lekker: moe, hoofdpijn, duizelingen en zo’n vervelende pieptoon in de oren.

De mysterieuze klachten van de Amerikaanse diplomaten halen de internationale pers, te meer omdat artsen geen oorzaak kunnen aanwijzen. In de jaren die volgen, melden honderden Amerikanen en Canadezen in diplomatieke dienst vergelijkbare klachten vanuit ambassades in Oezbekistan, Rusland, Australië, Oostenrijk, Duitsland, Colombia, China en India. Wat is hier aan de hand?

De CIA begint een groot onderzoek. In 976 van de 1000 gevallen kon een buitenlandse aanval met nieuwerwets wapentuig worden uitgesloten. Maar men zoekt verder.

De kracht van de verbeelding

Vanuit de Groningse afdeling neurowetenschappen verbaas ik me over de wereldwijde onderschatting van de kracht der verbeelding. Vijf jaar geleden leidde ik een onderzoek waarin het effect van een statine met dat van een placebo vergeleken werd. U kent ze wel, die middelen die cholesterol verlagen en ontsteking remmen. Statines zijn ongekend effectief in het voorkomen van atherosclerose en dragen daarmee bij aan het voorkomen van hart- en vaatziekten.

In Nederland hebben statines een slecht imago: men denkt dat ze frequent spierafbraak veroorzaken, een zeldzame bijwerking die zich uit in spierpijn en bruin verkleurde urine. Onze deelnemers werden voorgelicht over deze mogelijkheid en we legden uit dat deze bijwerking zeldzaam is. Bij elk meetmoment werd gevraagd naar bijwerkingen.

De studie was ‘dubbelblind’: patiënt noch arts wist wie de placebo en wie statine kreeg. Na afloop bleek dat in de statinegroep 21 procent had geklaagd over spierpijn. In de placebogroep 22 procent. Van de statinegebruikers had 7 procent bruin verkleurde urine opgemerkt. Van de placebogebruikers had 12 procent donkere urine gemeld.

We noemen dit het nocebo-effect. Een verwachte, nadelige werking wordt daadwerkelijk ervaren, ook zonder de actieve stof. Zo’n nocebo-effect is niet voorbehouden aan geneesmiddelen, het kan ook kleven aan diplomatieke betrekkingen, hoogspanningsmasten, elektromagnetische velden van mobiele telefoons en vaccinaties.

De plaaggeest van menig wetenschapper

Het omgekeerde is ook interessant: het placebo-effect. Plaaggeest van menig wetenschapper en bestaansrecht van het trotse gilde der kwakzalvers. A. Vogel, die zijn dokterstitel moest inleveren, helpt ook zonder witte jas nog duizenden patiënten met menstruatieklachten, hoofdpijn, hooikoorts, griep of verkoudheid van hun geld af.

Radioreclame overtuigt ons dat het kruidenmiddel Boswellia serrata goed is voor soepele gewrichten, ondersteuning van de luchtwegen en het functioneren van het maag-darmkanaal. In de laatste tien seconden vermeldt het reclamespotje nog gauw ‘gezondheidsclaims in afwachting van Europese toelating’. Dat betekent dat geen van de werkingen bewezen bevonden is.

Lezers, laat u geen (Vitapr)oor aannaaien! Ons lichaam is feilbaar. Net als een Cubaanse oldtimer, of een zestigerjarenhuis, hebben onze lichamen op leeftijd suizende oren, hoofdpijn, ontregelde spijsvertering, stijve ledematen en een zere rug. Twee derde van de mannen en vier vijfde van de vrouwen heeft de afgelopen twee weken lichamelijke klachten gehad. Zo’n drie miljoen Nederlanders hebben gewrichtsklachten, evenveel geregeld hoofdpijn. Ongeveer twee miljoen hebben maag-darmklachten, hetzelfde aantal oorsuizen en nog eens anderhalf miljoen ervaren duizelingen.

Laat u geen Havanasyndroom aanpraten. Leven is lijden. Aandacht voor die kwalen maakt ze groter.